حمامای سنتی در ایران، بخشی از فرهنگ این مرز و بومه. مطمئنا، بخشی از تاریخ ایران زمین رو حمامای تاریخ ساز بر ما رو می کنن. از فین کاشون که رگ افتخار ایران (امیرکبیر) رو زدن تا حمامای شیراز و اصفهان و خیلی از نقاط کشور که خاطرات بسیاری در خود دارن، برگی از دفتر تاریخ و فرهنگ این قدیمی دیار رو میشه در اون جستجو کرد.
تهران، پایتخت ۲۳۰ ساله ایران، یکی از مقصدهای گردشگری بوده که گوشه هایی از ظرفیتای فرهنگی و هنری کشور در اون قرار داره و از دنیای حمامای تاریخی، نمونه هایی در خود جای داده که یکی از اونا، حموم نوابه. گزارش امروز گردشگری ما، به تهرانگردی پرداخته تا با حمامی تاریخی در جنوب شهر آشنا شیم.
قبل از ادامه بحث توجه شما رو به گوشه های از فیلم موندگار قیصر، ساخته مسعود کیمیایی در سال ۱۳۴۸ شمسی که در حموم نواب و محله عودلاجان فیلمبرداری شده بود دعوت می کنیم.
گذری در بافت قدیم
بافت قدیم پایتخت، فقط در منطقه ای که کاخ گلستان و موزه ملی واقع شده نیس.
تهران، بافت قدیمی بسیاری داره که هر یک، نشون دهنده بخشی از تاریخ و فرهنگ و هنر و سبک زندگی مردمون روزگار نه خیلی دوره. یکی از بافتای قدیمی شهر رو میشه در دور و بر پونزده خرداد جستجو کرد.
حموم و آب انبار و بازار، سه عنصر مهم در سبک زندگی مردم در قرون قبل بوده که آثاری از اون در سراسر کشور مشاهده می شه.
تو تهران، بازار قدیم که قبلاً در گفتاری به اون پرداختیم، تاریخی جذاب و از نظر معماری، از جمله بازارهای دیدنی کشوره. البته نه به اندازه بازار قزوین و بازار تبریز که بزرگ ترین بازار مسقف ایران هستش.
معمولا در کنار بازارها، حموم و مدرسه و مسجد احداث می شد و بخاطر این، این سه عنصر، بخشی از سبک زندگی روزانه مردم رو تشکیل می داد.
پاتوق مردم قدیم، چه در ایران و چه خیلی از کشورای دنیا، در بازار و حموم و قهوه خونها بود که فرصتی واسه تعامل اقتصادی و فرهنگی و تجاری و گفت و شنودهای روزمره بود. شاید بخاطر این، بازار و حموم، همیشه از معماری تشویق برانگیزی در کشور بهره مند بوده و معمولا با تزئیناتی چون کاشی کاری، نقاشی، کادربندی و دکوراسیون سنتی جذابی همراه می شد.
حمامای تاریخی ایران که نمونه اش رو در فین کاشون و سمنان میبینیم، بخشی از هویت و فرهنگ این مرز و بومه که واسه حفظ و دووم اون باید همه تلاش کنن و این تنها وظیفه دولت (سازمان میراث فرهنگی ) نیس.
امروز تعداد معدودی حموم تاریخی در کشور مونده که بعضی وقتاً بخاطر افزایش درآمد و رونق کسب و کارش، تغییر کاربری داده شده و به موزه و فروشگاه تبدیل شدن.
یکی از این حمامای قدیمی، حموم نوابه که یکی از صدها حموم بازمانده از عصر قجر بوده و نگین منطقه ۱۲ شهر تهران هستش.
جایی که امروزه در همون فضای حموم سنتی، بازارچه سنتی از هنر و صنایع دستی کشور برپا شده.
بازدید از حموم نواب، فواید بسیاری داره.
یکی اینکه با بافت قدیمی و سنتی شهر ری که تا حدودی بازم اون روش رو حفظ کرده آشنا میشین و از تنها حموم بازمانده از عصر قجر این منطقه دیدن می کنین.
دومی، لوکیشن بعضی از فیلمای معروف و قدیمی سینمای ایرانه که روزگاری، تماشاگر حضور بزرگان سینمای ایران در قبل و بعد از انقلاب بود رو مشاهده می کنین. هم اینکه، با صنایع دستی نقاط جور واجور کشور که در بازارچه صنایع دستی حموم، در برابر دید علاقمندان صنایع دستی قرار گرفته، آشنا میشین.
پس بازدید از این حموم تاریخی، یه تیر و چند نشونه و می تونین تفریح هنری خوبی تو یه آخر هفته سرد زمستونی باشه.
وقتی وارد خیابون پیک دامغانی شید، عمارتی آجری نظر شما رو جلب می کنه که روی سر در اون با کاشیای آبی و خط نستعلیق نوشته شده: خونه صنایع دستی و هنر حموم نواب.
قبل از حموم گردی امروز، ویدیو زیر شما رو در ۲ دقیقه به تماشای این حموم تاریخی می بره.
حموم نواب: ارمغان سارا سلطان خانوم
واسه رفتن به بازارچه حموم نواب و دیدن یکی از اماکن تاریخی تهران قدیم، اگه خیابون ری رو از سمت سه راه امین حضور طی کنین، در نیمه راه این خیابون، دست راست، کوچه ای هست که به کوچه دردار غربی می شناسنش. وقتی به انتهای کوچه برسین، بازارچه ای نمایان می شه که طاق فلزی و مغازه های بسیار داره.
این همون بازارچه حموم نوابه که روزگاری معروف ترین بازارچه تهران بوده و طاق آجریش، زینت منطقه س. این حموم، واسه جلوگیری از اتلاف گرما و امکان به کار گیری آب قنوات و چشمه دور و بر واسه استحمام، پایین تر از سطح زمین ساخته شده.
مصالح به کار رفته در اون شامل آجر و آهک و ساروج و سنگ بود و پس از ساخته شدن، واسه استواری بخشی عمارت، از سیمان هم استفاده شه.
چیزی که در معماری بنا مشخصه، کاربندی و وجود آهک روی سطح بنا هستش که بسیار محدود بوده و نشون دهنده تزئینات قابل توجه در انه که بیان کننده ذوق هنری معماران عصر قاجار داره.
همونجوریکه در بالا گفتیم، حماما رو معمولاً با کمک نیکوکاران منطقه بنا می کردن و در کنار بازار ساخته می شد.
اینجا هم، سارا سلطان خاتون و سارا هاجر خاتون که همه دختران حاج نواب از نوادگان قاجار و سرشناسان محله بودن، نسبت به ساخت حموم اهتمام ورزیدند.
حمامی با بیشتر از هزار متر مربع مساحت که حدود بیست پله از کف بازار پایین تره و آب اون از قناتی معروف به حاج علیرضا تامین می شد.
این حموم قبلاً یه چاله حوض و سه خزینه داشت که چاله حوض اون، از بزرگ ترین چاله حوضای تهران بود.
محله برگشت لاجان، که در محور تاریخی و فرهنگی و تجاری امام زاده یحیی قرار داره، حالا نامی شناخته شده واسه تهرانگردها بوده و در سال ۱۳۸۵ هجری شمسی به فهرست آثار ملی ایران اضافه شد.
از سال ۱۳۹۰ هم به عنوان خونه صنایع دستی تهران، تحت نظر سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان تهران قرار داره.
اگه می خواید در فضایی نوستالژیک، به خوردن و آشامیدن مشغول شید، کافه گردی در حموم نواب رو پیشنهاد می کنیم.
البته در کنار اون، فرصتی واسه آشنایی با جاجیم و گلیم و مینا و خاتم اصفهان و شکلای جور واجور و اقسام نتیجه های هنری اقلیم ایران واسه شما جفت و جوره و اگه فرصتی واسه رفتن به خیابون نجات الهی تهران ندارین، از این فرصت استفاده کنین.
حمامی که لوکیشن فیلم قیصر شد
اولین چیزی که در بازدید از حموم نواب، جلب توجه می کنه، معماری جذاب انه. این حموم مثل خیلی از حمامای سنتی کشور، دارای قسمتایی مانند هشتیه. هشتی، فضای سر پوشیده ایه که به کوچه وصل شده و نه فقط در حماما، بلکه در خیلی از خونهای قدیمی ایران که در تبریز و کاشون و یزد و اصفهان میبینیم، دیده می شه.
از جمله دیگه بخشای حموم نواب، باید از سرپینه گفت. جایی که رخت کن حموم بوده و معمولا مسئولی در اون، وظیفه حفاظت از لوازم شخصی مشتریان رو رو دوش داشت. گرم خونه، سرویس بهداشتی و خزینه و استخر، از جمله دیگه قسمتای حموم سنتی نوابه.
چاله حوض که قبلا به اون اشاره کردیم، حوضای بزرگی بود که با آب سرد پر شده و واسه شنا در اون به خصوص در روزای گرم تابستون استفاده می شد و البته مخاطبان بسیاری داشت. گفته شده که در تابستانا، روبروی درب حموم نواب، پر از جمعیتی می شد که واسه فرار از گرمای طاقت فرسای تهران، به این حموم پناه میارن.
البته در خونهای قدیمی، سرداب و زیر زمین، جایی بود که اهالی خونه، فرصتی واسه فرار از گرمای زمستون رو پیدا می کردن. به هر حال، حموم نواب و چاله حوض بازیای مشتریانش، داستانای زیادی داره.
در دوره پلهوی، دربار پهلوی اول از این حموم استفاده می کرد تا اینکه به واسطه حموم دار شدن خونها، از اندازه متقاضیانش کم شد و متولیات دیگه از عهده مخارج بر نیامده و شهرداری، مالک اون شد.
در نقشه های تاریخی تهران، نام حموم به گذر حموم نواب معروفه و انگار کتیبه ای که کنار بنا نصب شده بود، به سرقت رفته.
تعمیر بنا در چند سال گذشته دلیل شد تا این حموم تاریخی نزدیک مرکز شهر، بازم وضعیت خوب گذشته خود رو حفظ کرده باشه و یکی از پاتوق نوستالژی گردیای پایتخت نشینان باشه. جایی که هم معماری سنتی دلنشینی داره و هم امکانات تفریحی خوبی در اون در دسترسه.
یکی از عوامل دوری حموم نواب از تخریب رو باید در بحث صنعت سینما جستجو کرد.
جایی که تونست، مثل بعضی از خونهای قدیمی نایین و کاشون، لوکیشن فیلما و سریالای تلویزیونی شده و بخاطر این، همیشه در کانون توجه قرار گرفت.
فیلم معروف قیصر، ساخته استاد مسعود کیمیایی که یکی از فیلمای مشهور سینمای معاصر ایرانه در این محل فیلمبرداری شد.
جایی که قیصر، کریم آبمنگل رو در اون خلاص کرد.
آوازه این فیلم، دلیل معروفیت حموم نواب شد.
البته یه مدت هم این حموم به عنوان حموم قیصر میشناختنش که همین عامل، زمینه توجه به حفظ و تعمیر بنا رو به دنبال داشت.
چیجوری به حموم نواب بریم؟
واسه نوستالژی گردی آخر هفته ها، حموم نواب رو به شما پیشنهاد می کنیم.
جایی که واسه عاشقان فیلم و معماری و فرهنگ، خاطرات بسیار داره.
یکی از مقصدهای تهران قدیم رو در حموم نواب ببینین.
محله عودلاجان شرقی، که در انتهای خیابون شهید محمد رضا ملا باقری واقع شده، در شمال میدون باغ پسته بوده که کوی بیک دامغانی در اونجا قرار داره.
اگه خود رو به خط یه مترو تهران برسونین و در ایستگاه پونزده خرداد پیاده شید، هم فرصت کاخ گلستان گردی دارین و هم گشتی در بازار تهران و هم از اونجا، می تونین به سمت عودلاجان ادامه راه بدین. از این مجموعه تاریخی تهران میشه از ساعت ۹ تا ۲۰ شب دیدن کرد.
هزینه ای واسه بازدید از شما دریافت نمی شه و می تونین همونطور که گفتیم، از بازارچه صنایع دستی اونم استفاده کنین.
پیشنهادای روزیاتویی
۱- لوکیشن فیلم قیصر و خونه صنایع دستی تهران، سایت اینترنتی نداره و ظرفیتای فرهنگی و هنری و تاریخی اون باید به زبانای جور واجور در اختیار گردشگران داخلی و بین المللی قرار بگیره.
۲- معرفی این خونه و برنامه هایی که بعضی وقتا در اون بر پا می شه (مانند جشنواره ترشی)، از راه شبکه های اجتماعی به خصوص در اینستاگرام، اطلاع رسانی شه.
۳- یکی از راه های افزایش گردشگر حموم نواب، اطلاع رسانی ویدئویی اون در شبکه های اجتماعی ویدیو محور مانند یوتیوب و آپاراته.
۴- همونجوریکه قبلا هم در سرویس گردشگری ما اشاره کردیم، یکی از راه های افزایش گردشگری شهری هموطنان، همکاری خونه سینما با فعالان گردشگری ایران در جهت گردش سینمایی در لوکیشنای معروف سینما و تلویزیون کشوره. این ظرفیت رو خونه سینما با سازمان گردشگری تهران، واسه نوستالژی گردی تو تهران قدیم، فعال کنه.
۵- ایام نوروز، حموم نواب شهر ری، پر از گردشگر می شه که فرصت خوبی واسه معرفی ظرفیتای ناب صنایع دستی ایران در این منطقه س. اطلاع رسانی چند زبانه با همکاری NGO هم میتونه ایده خوبی باشه.
۶- معرفی ظرفیتای گردشگری تهران، به وسیله روابط عمومی شهرداری و سازمان فرهنگی و هنری این مجموعه با همکاری سازمان میراث فرهنگی و گردشگری تهران در مکانای مذهبی و مهم شهر، در دستور کار قرار بگیره.
۷- لوکیشن گردی، ظرفیت گردشگری فوق العاده ایه که عاشقان صنعت سینما رو با ظرفیتای گردشگری کشور آشنا می کنه و می تونه راه حلی واسه پیشرفت گردشگری شهری باشه.
۸- صندوق پشتیبانی از ابنیه تاریخی کشور، از برنامه های جور واجور واسه دریافت کمکای نقدی هموطنان فرهنگ دوست واسه تسریع روند بازسازی و تعمیر آثار تاریخی در خطر کشور استفاده کنه.
۹- شهرداری تهران بیشتر از ۱۲ میلیارد ریال واسه تعمیر و بازسازی این اثر تاریخی عصر قجر هزینه کرده که حمایتای مردمی هم می تونه به باقی موندن اون کمک کنه.
نیکوکاری در میدون تاریخی هم باید جدی گرفته شه.
