برگزیده ای از اصطلاحات کوچه بازاری و خیابانی ایرانی قسمت 85

پای کسی را گرفتن-زیانی به کسی وارد شدن
آشنایی به روشنایی انداختن(پس از مدت‌ها تصادفی آشنایی را دیدن)

بند آوردن-متوقف کردن

دارایی-ثروت-وزارت خانه ای که امور مالی کشور در آن رسیدگی و برنامه ریزی می شود

زیر دماغ کسی سبز شدن-ناگهان در برابر کسی حاضر شدن

به پول رساندن-فروختن

رفیق بازی-زیاده روی در دوستی کردن

دست کسی را توی پوست گردو گذاشتن-کسی را گرفتار مشکل و سختی کردن

برادر شوهر-برادرِ شوهر هر زن

آهوی خاور(آفتاب)

زاد و رود-زاد و ولد-فرزندان

رج کردن-رج بستن

چرک گرفتن-کثیف شدن-پاک کردن چرک

جا افتادن-سر جای خود آمدن

دوا خوری-عرق خوری-مجلس صرف مشروبات الکلی

خوش ریخت-دارای هیکل برازنده

 

از خرس مویی کندن(از مردم خسیس چیزی درآوردن، هرچند ناچیز باشد)

تخم جن-حرام زاده
بِر و بِر نگاه کردن-خیره نگریستن

چای خوری-وسایل چای خوری-سرویس چای خوری

بقچه بندی-ران چاق

خر پول-دارای پول زیاد-تروتمند

در پوست کسی رفتن-سخت مزاحم کسی شدن-از کسی بد گفتن

 

دان-دانه-چینه

 

پات-بی آبرو-بی تربیت

 

زیر سر کسی بلند بودن-فریفته شدن به وعده های به تر-کسی که روزگار ناداری خود را فراموش کرده است
به جان هم افتادن-با یکدیکر درگیر شدن
دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

حساب تراشیدن-خرج درآوردن-حساب غیر واقعی نشان دادن

دست کشیدن از کار-کار را تعطیل کردن
آب دندان خوردن-حسرت خوردن
اشک کوه-یاقوت-لعل

چپ اندر قیچی-نامنظم و نامرتب-بی نظم و قاعده

بار انداختن-توقف و اقامت کردن

جا دکمه-سوراخی که دکمه ی لباس در آن جا می گیرد

خوش منظره-خوش نما-زیبا

خر کسی از کرگی دم نداشتن-از حق خود گذشتن-از حرف خود برگشتن
جو گندمی-مویی که تک تک سفید شده است-موی سیاه و سفید

این و آن را دیدن-برای انجام کاری از همه کمک گرفتن

تف مالی-سرسری شستن و اندکی آب زدن-هنگام بوسیدن-آب دهان و لب ها را به صورت کسی زدن

زمین گذاشتن سر-مردن

بنا را بر چیزی گذاشتن-قرار را بر چیزی گذاشتن-چیزی را ماخذ گذاشتن

داریه-حلقه ای چوبی که روی آن پوست کشیده و رامشگران به همراه دیگر سازها می نوازند
زیر انداز-پارچه ای که زیر پای کسی یا زیر چیزی گسترانند

از قلم افتادن(فراموش شدن، مورد بی‌مهری قرار گرفتن)

دنده ی کسی خاریدن-میل به کتک خوردن داشتن-کرم داشتن-تن کسی خاریدن

بالا دست-صدر مجلس-حریف چیره

روده گشاد کردن-سکسکه کردن

بره کُشان-فرصت خوش گذرانی-هنگام استفاده های مالی

حرز جواد-دعایی منسوب به جواد امام محمد تقی

پا پیچ-شکایت-سخن چینی-مزاحم

تاخیر بردار-قابل عقب انداختن

اشک تلخ(شراب، اشک عاشق)

حیوونی-نگا. حیوانکی

افتادگی(پریشانی، احتیاج)

اَکه ننه(آدم آب‌زیرکاه)

جارو کردن زیر پای کسی را-موجب اخراج کسی از کاری یا جایی شدن

دادستان-ستاننده ی داد-مدعی العموم

پل کسی آن سر آب بودن-کار کسی بسیار خراب بودن

خال مَخال-خال خال

دست اول-نو و تازه

خایه-بیضه-جرات

 

درجه-تب سنج-مرتبه ی نظامی
دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن
دندان کسی را شمردن-رگ خواب کسی را به دست آوردن-کسی را تحت تاثیر و نفوذ قرار دادن

دیم کاری-کشاورزی دیم
از بای بسم الله تا تای تَمَت(از اول تا آخر، از سیر تا پیاز)

بد شگون-شوم-بد اختر-بد یمن

از روی معده حرف زدن(بدون تعمق و بدون منظور چیزی گفتن)
آدم سر به راه(شخص خوب و نجیب، کسی که مزاحم دیگران نیست)
دود گرفتن-پُک زدن

حرف از دهن کسی قاپیدن-سخن کسی را به نام خود قلمداد کردن

پیاده شو با هم بریم-این قدر تند نرو

به هوای کسی-به آرزوی کسی-به سودای کسی
دست پیش گرفتن-پیشدستی کردن-سبقت گرفتن
بفهمی نفهمی-مختصر-کم-نامحسوس-تااندازه ای

جامغولک-حقه-حیله
از پا درآمدن(افتادن، سخت خسته و درمانده شدن)

چهره کردن-نگا. چهره شدن

آبدست(ماهر، استاد)

دل کسی روی دل آدم بودن-درد دیگران را درک کردن-با دیگران غمخواری کردن

تپل مپل-چاق و چله

اخ و تف کردن-آب دهان بیرون افکندن

زود بودن-فرانرسیدن هنگام کاری

اهل کوفه-سست پیمان-بی‌وفا و غیرقابل اعتماد

دست چپی-از جناح چپ-مخالف حکومت

اسم شب-کلمه‌ی رمز برای عبور به هنگام شب

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف

بیدار خوابی-خواب سبک-بیدار شدن پیاپی

این هلو این هم گلو(مثل آب خوردن، انجام این کار بسیار آسان است)
آقا بالاسر-امر و نهی کننده و مراقب

الانه(همین حالا، هم اکنون)

با دست و پا-آدم زرنگ

چاشنی زدن-ریختن یا زدن چاشنی به غدا

 

آواز خر در چمن-آواز ناخوش و گوش‌خراش

پوست پلنگ پوشیدن-سخت به دشمنی برخاستن
حلوا خور-مرده خور-کسی که همیشه برای خوردن به مجالس ترحیم می رود

پرند-حرف بی هوده

از چیزی گلی چیدن-از چیزی بهره بردن

 

حق گرفتن-نگا. حق بردن

برای کسی لقمه گرفتن-برای کسی کار پر دردسری تدارک دیدن-کسی را بد معرفی کردن

 

اقل‌کم-دست‌کم-لااقل

 

ادا اصول(ادا اطوار)

ته بساط-باقی مانده ی وسایل زندگی و کسب و کار

زاهرو-دالان-سرسرا

حرف-سخن-گفتار-کلام

 

بد قدم-نامبارک-بد شگون

خدا قوت-خدا قوت بدهد-خسته نباشی

با رنج و زحمت بسیار چیزی به‌دست آوردن

دور کسی یا چیزی را خیط کشیدن-با کسی قطع رابطه کردن-از خیر کسی یا چیزی گذشتن

پف زدن-ورم کردن-بالا آمدن

پیش بُر-کسی که زود کار را پایان می دهد

بردن سر کسی-با سر و صدا کسی را گیج و خسته کردن

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

حرف دو پهلو-نگا. حرف پهلودار

پِر پِری-سخت نازک و باریک و تنگ

خرده بورژوا-مالک ابزار تولید ولی ناگزیر به کار برای دیگران

پا سوز-عاشق شیفته

خوش نشین-کسی که هر جا خواست اقامت می کند-ساکنان غیر زارع ده

بد دماغ-کسی که زود رنج است و زود قهر می کند

پدر کسی در آمدن-بسیار اذیت شدن-دخل کسی آمدن

پابوسی-زیارت

خبرکش-سخن چین

اُرد-درخواست-سفارش-دستور

زاغ-دارای چشمان آبی رنگ
زنجیر زدن-زنجیر به پشت خود زدن

چار زانو نشستن-نوعی نشستن به طوری که زانوها در راست و چپ و پای راست زیر زانوی چپ و پای چپ زیر زانوی راست قرار گیرد-نهایت ادب و نزاکت

بند زدن-به یکدیگر وصل کردن-به هم چسباندن

زهرمار خوردن-کوفت کردن-خوردن به تحقیر

چشم دو دو زدن-تکان تکان خوردن چشم

چهار دیواری کسی نشست کردن-بدبخت شدن-از کار و زندگی ساقط شدن

خدمت کسی رسیدن-به حضور کسی رسیدن-کسی را تنبیه کردن

بغل دست-کنار دست-پهلوی دست

بی ریش-ناجوانمرد-نامرد

تُف به دهن-حیرت زده
چشم و چراغ-شخص مورد علاقه-محبوب

اُزبَک-بی‌ریخت-ژولیده-ازخودراضی
چم گرفتن-رونق گرفتن-سر و سامان گرفتن
زیپ دهن را کشیدن-حرف نزدن-دهان را بستن

حسرت به دل-آن که دیری است آرزوی چیزی را دارد

چاخان-دروغ-دروغگو-چرب زبان

ریش تپه-پر ریش-دارای ریش انبوه

خُلق تنگ-عصبانی-خشمگین

پاچه ی کسی را گرفتن-بی جهت و بی مقدمه برکسی آشفتن

از جیب خوردن(در آمد نداشتن، از بس‌انداز خرج کردن)

دست کسی را توی حنا گذاشتن-کاری را به کسی تحمیل کردن

چسی درکن-آدم پر مدعا
اسب را گم کردن دنبال نعلش گشتن-اصل را از دست دادن و دنبال فرع گشتن

چوب کاری کردن-از کسی پذیرایی زیاد کردن-به کسی محبت بسیار کردن-کتک زدن بیش از حد

 

 
باز نشسته ک-سی که بدلیل پیری و یا علل دیگر از کار کردن دست کشیده است و حقوقی دریافت می کند

بازار مکاره-بازار موقت
جان کلام-اصل مطلب

چِز دادن-روی آتش گرفتن پوست برای سوزاندن موها و پرها

 

دو جین-دوازده تا

 

ریش کسی سر بالا رفتن-به مرگ نزدیک بودن کسی

بچه افتادن-سقط شدن جنین

آکَل-آقای کربلایی

بی می خمار بودن-نخورده مست بودن-برای انجام کاری آمادگی بسیار داشتن

روز مبادا-روز سختی و پریشانی

پیگرد-پی گیری-تعقیب

به دل آوردن-در خاطر نگاه داشتن-از یاد نیردن

دو پهلو-دارای ابهام-کنایه دار

دل کسی تو ریختن-دچار دلهره ی ناگهانی شدن-وحشت کردن

چادر-پوشش زنان مسلمان ایرانی که پارچه ای است نیم دایره که دنباله ی آن تا پشت پا می رسد
جیک جیک-آواز پرندگان-سخنی که فهمیده نمی شود

خانه زاد-نوکر-خدمت گزار

چاقاله ،-چغاله میوه ی هسته دار نارس

بلا ،-آدم حیله گر-زرنگ-آسیب-زیان آزار

آهوی شیرافکن(چشم محبوب)
خیط کاشتن-خطا کردن
تبرک کردن-با برکت ساختن-خجسته کردن

ریختن پشم و پیله ی کسی-از میان رفتن قدرت کسی-ضعیف شدن کسی

از گردۀ کسی کار کشیدن(کسی را به سود خود بی‌رحمانه به کار واداشتن)
تن کسی خاریدن-خواهان آزار بودن-دنبال دردسر بودن

خاک تو سری کردن-نزدیکی کردن زن با شوهر

بکُش-تا سر حد مرگ-بیش از حد توانایی

زیر سبیل کسی را چرب کردن-رشوه دادن به کسی

 

خانه خراب کردن-بدبخت کردن-بی چیز کردن

 

استخوان در گلو داشتن-رنج و سختی کشیدن

 

بیخود-بی مصرف-بدرد نخور

دومندش-دوم از آن

 

پشت گوش فراخ-تنبل-اهل مسامحه و کوتاهی

 

از کسی خوردن-توانایی مقابله با کسی را نداشتن

چپ بودن خواب زن-خلاف شدن آن چه زن در خواب بیند

اَجق وَجق-چیزی با رنگ‌های تند و زننده-دارای ترکیب ناهماهنگ

تخم چیزی را برانداختن-ریشه کن ساختن

بای بسم الله-اول کاری-آغاز چیزی

 

 

خِطَب-جزیی از جهاز شتر

جاخالی کردن-خود را کنار کشیدن

برو برو-اوج خوش بیاری و کامکاری

چاشت-صبحانه-ناشتایی

اسباب‌بازی(وسیله‌ی بازی (به‌ویژه برای کودکان))

زُهم-بوی تند و زننده ی گوشت گندیده یا تخم مرغ فاسد

بغداد آباد-شکم سیر

خاله وارَس-آدم فضول

تغ تغ-صدای برخورد دو چیز به هم

چله داشتن-عزادار بودن در روز چهلم مرگ عزیزی

پر در آوردن-بسیار خوشحال و سبکبال شدن

به صرافت افتادن-به فکر انجام کاری افتادن

 

چندش-لرزش ناگهانی بدن-حالت نامطبوع

دولت منزل-دولت سرا

اره دادن و تیشه گرفتن(جنگ و دعوا داشتن)

دراز نوشتن-مطلب را طول دادن-طومار نوشتن

تر و تازه-شاداب-شسته و رفته

زهکونی-اردنگی-تیپا

باد گرفتن-مغرور شدن

پر نفس-پر چانه-پر حرف-کسی که در دویدن نفسش دیر تنگ شود

پرت افتادن-دور و تنها افتادن

 

ریق رحمت را سر کشیدن-ریغ رحمت را سر کشیدن

از ریش برداشتن، روی سبیل گذاشتن-کار غیرمنطقی و بی‌نتیجه کردن

روشن کردن چراغ اول-نخستین پولی که معرکه گیران از تماشاچیان می گیرند

آفت-زن عشوه‌گر و فتنه‌انگیز

دور برد-دارای برد زیاد

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

خارج از محدوده-بیرون از شهر که شامل خدمات شهرداری نمی شود
دق کردن-از غصه مردن

آزار داشتن(انجام کاری به قصد اذیت دیگری، کرم داشتن)

بیا و برو-دم و دستگاه-قدرت و حشمت

جاکش-پا انداز-دلال محبت

بستری-خوابیده در بستر-بیمار
آستین بالا زدن(آماده شدن، به کاری برخاستن، پا پیش گذاشتن)

پای کسی حساب کردن-به حساب کسی گذاشتن

زهر چشم-نگاه خشم آلود

اهل کاری بودن(وارد بودن در کاری)

 
پنج تن-محمد-علی-فاطمه-حسن و حسین
بز بیاری-بد شانسی-بد بیاری
زیر آب کردن سر کسی-کسی را بی سر و صدا کشتن
خیس گذاشتن-در آب ریختن آرد برای تهیه ی خمیر

 

تلخه-تریاک-سوخته
از کاسه درآمده-بیرون‌زده-ورقلمبیده
چارواداری-زشت-وقیح-بی ادبانه

 

اره دادن و تیشه گرفتن-جنگ و دعوا داشتن

بر گرده ی کسی سوار شدن-کسی را زیر فرمان خود آوردن

زهره آب شدن-سخت وحشت کردن-از وحشت به حال مرگ افتادن

جفتک زن-لگد زن

 

 
از کسی کشیدن-از کسی رنج کشیدن

 

از کفر ابلیس مشهورتر-گاو پیشانی‌سفید-نزد همه معروف
ریم رام-رام رام-اسم صوت برای بیان آوای ساز و نوای موسیقی
در آمدن از جلوی کسی-با کسی مقابله به مثل کردن-در برابر کسی مقاومت کردن
بد سیرت کردن-به دختری تجاوز کردن-بی عصمت کردن
این دست و آن دست کردن(وقت تلف کردن، وقت کشتن، به عقب انداختن)

آبی از کسی گرم نشدن-بهره‌ای از کسی نبردن

زدگی-لک یا خرابی در میوه یا پارچه

دانش جو-دانش پژوه-آن که در دانشگاه درس می خواند

دَم کسی را دیدن-رشوه دادن-آجیل دادن

به روز سگ افتادن-بدبخت و بیچاره شدن-به فلاکت افتادن

 
حساب کهنه-نگا. حساب سوخته

برگشتن ورق-دگرگون شدن اوضاع-تغییر کردن حال و احوال

آهن کهنه به حلوا دادن-معامله‌ی پرسود کردن

رد زدن-رد پای کسی را گرفتن-نشان به جایی بردن

جوشکاری-جوش دادن قطعات فلزی

زیر چاق بودن-برای کاری آماده بودن-کاری را بلد بودن

درد و بلای کسی به جان خوردن-تعبیری تحقیرآمیز برای مقایسه ی دو نفر با یکدیگر که این یکی صفات آن دیگری را نداشته باشد
بابت-مورد-زمینه-موضوع

پشم کسی ریختن-از قدرت و مقام افتادن

اسپند روی آتش بودن-سخت نگران و دلواپس بودن-آرام و قرار نداشتن

افت کردن(کاهش یافتن، کم شدن)

پیش بودن-جلو بودن-برتری داشتن

اُزگل-بی‌سروپا-کم شعور و بی‌شخصیت

زیاده روی-افراط-اسراف

دستگیر شدن-فهمیدن-متوجه شدن-بو بردن-عاید شدن-بازداشت شدن

 

زیر سر کسی بلتد شدن-با کسی سر و سری داشتن-تحریک شدن

خواب و بیداری-در حالت بین بیداری و خواب

تنبان درآر-بی حیا-دریده

چینه کشیدن-ساختن دیوار گلی

خنگ-نادان-ابله-کودن

از ته دل-از سر صدق و صفا
حق کسی بودن-سزاوار و مستحق چیزی بودن

ازرق شامی-اخمو-ترشرو

انگشت رساندن(دست‌درازی کردن، دست زدن)

آینه‌ی بخت-آینه‌ای که داماد همراه شمعدان برای عروس می‌فرستد

برگ برنده-ورقی که با آن بتوان بازی را برد-وسیله ی اثر بخش

به پیش-فرمان نظامی برای حرکت سپاهیان به جلو

ژاندارم-مامور انتظامی عضو ژاندارمری
 

چاقالو-چاق-فربه

بسلامتی-سلامتی دادن-هنگام نوشیدن شراب به یکدیگر می گویند
از گل نازک‌تر به کسی نگفتن-با کسی سخت مهربان و پرمحبت رفتار کردن

آسمان را سِیر کردن-سخت خوشنود بودن-لذت بسیار بردن
اُریب-کجکی-یک بر-یک ور

پیش گرفتن کاری-کاری را آغاز کردن

جوجه مشدی-تازه کار و نا آشنا با آداب و رموز مشدی گری

دور سر گرداندن-بلاتکلیف گذاشتن-معطل گذاشتن

 
بله قربان-در حالت احترام در جواب مثبت می گویند-مجازا به معنی تملق است

پابند شدن-دلبستگی پیدا کردن-به چیزی یا کسی گرفتار شدن

از دست کسی در رفتن(کاری را بی‌اختیار و ناخواسته انجام دادن)
بی سواد-آن که نمی تواند بخواند و بنویسد-نادان و بی معلومات

خرده حساب با کسی داشتن-با کسی دشمنی قبلی داشتن

خاتم کاری-نشاندن استخوان در چوب برای نقش و نگار دادن

تا-توانایی

بند و بست-ساخت و پاخت-توطئه

خربزه قاچ کردن با اتوی شلوار-بسیار آراسته بودن و به خود پرداختن

دنیا دیده-آزموده-سرد و گرم چشیده

خیال کسی تخت بودن-آسوده خیال بودن-کاملن مطمئن بودن

دل دل کردن-تردید داشتن-دو دل بودن

جامغولک-حقه-حیله

تاریخچه-تاریخ مختصر

پا برهنه-بدون کفش

 

پات-بی آبرو-بی تربیت

بی سر و سامان-مفلس-محتاج-آشفته-درهم ریخته-پریشان

امان کسی را بریدن(کسی را درمانده و بیچاره کردن)

چوب زدن-با چوب تنبیه کردن

از زور پسی به گربه آقا عمو گفتن(با دشمنی که دفع آن نمی‌توان، مدارا کردن)

خوش دوخت-لباسی که به اندازه و برازنده دوخته شده باشد

دسته کوک-ساعتی که از محل دسته کوک می شده است

تِلِک و تُلُک-کار مختصر و محقری داشتن

خال باز-کسی که ورق ها را با تردستی می اندازد و مردم را فریب می دهد

دست اندر کار-دارای سهمی در انجام کاری-مشغول به کار

دستکاری-دست بردن در چیزی

آب بستن در چیزی(آبکی و رقیق کردن)

 

تر کردن لب-چیزی آشامیدن-به یک اشاره ترتیب کاری را دادن-حرف زدن
چه غلط ها !-چه فضولی ها !
خشت مال-دروغ گو-لاف زن

از چیزی (کسی) متنفر و بیزار شدن

 
جلبی-حقه بازی-فاحشگی

از صدقۀ سرِ-از عنایت و لطفِ

آلونک‌نشین(ساکنان حواشی شهرها که در اتاقک‌های آلونک‌وار زندگی می‌کنند)